Lacivert renkli ve altı çizili kelimeler tıklandığında o konu ile ilgili bilgilere ulaşılacaktır.
Kanser hücresi ve kanserin tanımı
Başladığı dokunun dışına çıkmamış kanser (insitu kanser)
Yayılımcı kanser (invazif kanser)
Genel bilgiler
KANSER HÜCRESİ VE KANSERİN TANIMI
Vücutta bulunan ve bir dokuya ait bir hücre ya da birkaç hücrenin kontrolsüz çoğalması ve davranışlarının değişmesi sonucu ortaya çıkan hücrelere kanser hücreleri denir. Bu hücreler belli bir sayıya ulaştıktan sonra bulundukları doku veya organın hem yapısını hem de işlevini bozmaya başlarlar. Ayrıca bulundukları yerden ayrılarak diğer doku veya organlara yayılabilirler ve bu bölgelerde de yapı ve işlev bozukluklarına yol açabilirler.
Kanserler kaynaklandığı doku ya da hücre tipine göre isimlendirilirler. Bu bağlamda epitel dokusundan kaynaklanan kanserlere KARSİNOM, bağ dokusu ya da kas dokusundan gelişen kanserlere genel olarak SARKOM adı verilir. Örneğin mide epitelinden gelişen kansere mide karsinomu, midenin kas dokusundan gelişen kansere miyosarkom denir. Yağ dokusundan gelişen kanserlere liposarkom adını alır. Ancak bazı organ ve dokulardaki kanserler farklı isimler alabilir. Örneğin deride bulunan ve derinin rengini veren epitel hücresinden gelişen kanser melanom olarak adlandırılıken, karaciğerin epitel hücresinden kaynaklanan kansere hepatoma adı verilir.
Başladığı dokunun dışına çıkmamış kanser (in situ kanser) ile yayılımcı kanser (invazif kanser) tanımı
Epitel doku kaynaklı kanser hücreleri, bu dokunun üzerine dizildiği bazal zarı geçememişse bu kanserlere in situ kanser adı verilir (Resim 1B). Diğer bir deyişle bu kanser hücreleri başladıkları dokuda kalmışlardır. Bu evrede yakalanan kanser oranı çok olmakla beraber genellikle sadece cerrahi yolla tam olarak tedavi edilebilmektedirler. Bazal zarı geçerek bağ dokusununa ulaşan epitel kaynaklı kanserler yayılımcı kanser (invazif kanser) adını alırlar (Resim 1C). Diğer bir deyişle kanser hücreleri başladıkları doku dışına çıkmıştır. Bu kanserler artık yandaş ya da uzak bölgelere yayılabileceklerdir. Bu tip kanserlerin tedavisi daha zor ve karmaşıktır.
| Şekil 1: A; Epitel dokusu ile diğer dokular arasındaki normal ilişki. B; İnsitu kanser. C; invazif kanser. |
GENEL BİLGİLER
Çeşitli kanserlerin ortaya çıkış hızı coğrafik bölgelere göre farklılık gösterir. Örneğin mide ve tiroit kanseri Japonya'da daha sıkken, meme kanseri ABD ve kanada gibi gelişmiş ülkelerde daha çok görülür. Bunun nedeni daha ziyade genetik yapı farklılığına, çevresel faktörlere ve beslenme şekline bağlanmaktadır.
Kanserle ilgili veriler Amerika Birleşik Devletleri (ABD) ve Dünya Sağlık Örgütü (WHO) verilerden alınmıştır.
2020 yılı verilerine göre dünyada yılda yaklaşık 19.3 milyon civarında yeni kanser olgusu ortaya çıkmıştır. Bu rakamın 2040 yılında 28.4 milyona ulaşacağı tahmin edilmektedir. 2020 yılı verilerine göre en sık görülen kanserlerin sıralamasında eskiye göre bir değişiklik olmuş ve ilk sırada bulunan akciğer kanseri yerini kadın meme kanserlerine terk etmiştir. Buna göre ilk 5 sırada meme, akciğer, kalın bağırsak, prostat ve mide kanseri vardır. Buna karşın kansere bağlı ölümlerin ilk sırasında olan akciğer kanseri bu yerini korumaya devam etmektedir. Kadın ve erkekler arasında kanserlerin görülme sıklığı ile ilgili bazı farklılıklar vardır. 2020 yılı verilerine göre; meme, kalın bağırsak, akciğer, rahim (uterus) ve tiroit kanserleri kadınlarda ilk beş sırayı alırken, erkeklerde ise ilk beş sırada; akciğer, prostat, kalın bağırsak, mide ve karaciğer kanserleri olduğu görülür. Bu sıralamaların bazı kaynaklarda farklı görülebileceğini belirtmekte yarar vardır.
Diğer yandan gelişen erken tanı ve daha etkin tedavi yöntemeleri sayesinde bazı kanserlerin bir yıl içinde görülme sıklığında artma olurken, bazı kanserlere bağlı ölüm oranlarının azaldığı saptanmıştır. Örneğin prostat kanserinin görülme hızının 1998 yılından sonra hızla artıp daha sonra durağanlaştığı, buna ölümlerde az olsa da düşüş olduğu bildirilmektedir.
Hem erkek hemde kadınlarda kansere bağlı ölümlerin başında akciğer kanseri yer alır ve bunu kalınbağırsak, karaciğer, mide ve meme kanseri takip eder.
Kansere bağlı ölümler ise tüm ölümler içinde ikinci sırada yer alır. İlk sırada ise kalp hastalıklarına bağlı ölümler vardır.
Yukarda verilen rakamlara ek olarak başta günlük yaşantı kalitesinde düşme ve ruhsal sorunlar olmak üzere iş gücü kaybı, tanı ve tedavi masrafları göz önüne alındığında kanser hastalığının boyutlarının daha da büyük ve korkutucu olduğu görülür.
