Lacivert renkli ve altı çizili kelimeler tıklandığında o konu ile ilgili bilgilere ulaşılacaktır.
Açıklama
Tiroidin yerleştiği bölge ve şekli
Tiroidin komşuları
Tiroidin temel yapısı
Tiroidin işlevi
AÇIKLAMA
Canlı bir organizma, örneğin insan, uyum içinde çalışan organlardan oluşur. Bu elektronik sayfada incelenecek olan organ, bir çok Türkçe kaynakta TİROİD olarak yazılan, ancak Türk Dil Kurumu tarafından TİROİT olarak yazılması öngörülen organdır. Dolayısıyla bu bu sayfada da TİROİT olarak yazılacaktır.
TİROİDİN YERLEŞTİĞİ BÖLGE VE ŞEKLİ
Boyuna önden bakıldığında tiroidin yerleşimi şu şekilde tanımlanabilir; Alt çene altında yer alan ve erkelerde daha belirgin bir şekilde görülen ve adem elması adı verilen kıkırdak bir çıkıntının hemen altındaki bölgede bulunur (Şekil 1). Diğer bir deyişle tiroit bezi soluk borusunun (trakea) her iki yanında ve kısmen önünde yer alır. Soluk borusunun iki yanına yerleşmiş kısımları sağ ve sol tiroit (sağ lob, sol lob) adını alır. Genellikle bu iki parça soluk borusunun tam önünde, bant şeklindeki tiroit dokusu ile birbirine bağlanırlar. Bu kısıma ise tiroidin boynu (tiroit istmusu) adı verilir (Şekil 1). Tiroit ismi, savaşlarda savunma amaçlı kullanılan bir tür kalkan'ın latince karşılığı olan thyreoeides kelimesinden türetilmiştir. Aslında kalkan şekli, tiroidin kendisine değil, komşusu olduğu bir kıkırdağın şekline benzediğinden bu isim verilmiştir. Bu bağlamda türkçe bazı sözlüklerde kalkan bezi olarak da adlandırılmasına karşın şeklinin daha ziyade bir kelebeği çağrıştırdığı söylenebilir.
Tiroit, yüzeyden derine doğru cilt, cilt altı, boyun zarları ve çeşitli kaslar tarafından örtülüdür. Şekil 2'de bu kaslar kesildikten sonra tiroidin açığa çıkan görünümü verilmiştir. Boyun kaslarının tiroidi örtmesi nedeniyle normal büyüklükteki tiroit, zayıf kişiler hariç elle hissedilemez, Buna karşın büyümüş tiroidin, yutkunma sırasında aşağı yukarı doğru hareket ettiği gözlenebilir.
Yeni doğan bir çocukta yaklaşık 1.5 gram olan tiroidin ağırlığı yavaş yavaş artarak, erişkin bir insanda ortalam 15 gram civarınada ulaşır.
| ŞEKİL 1 | ŞEKİL 2 |
| 
|
TİROİDİN KOMŞULARI
Lacivert renkli ve altı çizili kelimeler tıklandığında o konu ile ilgili bilgilere ulaşılacaktır.
Tiroit, boyunda bulunan bir çok önemli yapıların yakın komşusudur. Bu komşulardan özellikle tiroit ameliyatı sırasında özenle korunmaları gerekenlere değinilecektir. Bunlardan ilki ses tellerine giden alt ve üst sinirler, ikincisi ise paratiroit bezleridir.
Ses tellerine giden alt sinirler
Ses tellerine giden üst sinirler
Paratiroit bezleri
Ses tellerine giden alt sinirler (reküren sinirler) : Sağda ve solda birer tane olup kabaca sağ ve sol tiroit parçalarının arka kesimine yakın bir şekilde aşağıdan yukarı doğru seyrederek ses tellerine (vokal kord) ulaşırlar (Şekil 3). Bunların asıl görevi ses tellerini birbirine yaklaştırmak ve biribirinden uzaklaştırmaktır. Bu hareketler sonucunda sesin çıkması ve soluk alıp verilmesi sağlanır.
Ses tellerine giden üst sinirler : Bu sinirler de sağda ve solda birer tane olup tiroidin üst kesimine yakın bir şekilde seyrederek ses tellerine ulaşırlar ve temel görevleri sesin tizliğini ayarlamaktır (Şekil 3).
Paratiroit bezleri
Tiroidin ikinci önemli komşusu olan paratiroit bezleri, tiroidin arka kesimi ile çok yakın ilişkidedirler (Şekil 3). Çoğunlukla ikisi sağ, ikisi sol tarafta olmak üzere toplam 4 tanedir ve her biri yaklaşık bir mercimek tanesi büyüklüğündedir. Paratiroitler, parathormon adı verilen ve vücudun kalsiyum dengesini sağlayan bir hormon salgılarlar.
Şekil 3: Tiroidin arkadan görünümü. 1-Sağ üst sinir, 2-Sağ alt sinir, 3-sağ üst paratiroit bezi. Ö: Yemek borusu, Tr: Nefes borusu, T: Tiroit, Ş: Şah damarı
TİROİDİN TEMEL YAPISI
Tiroit bir organ olduğuna göre farklı özelliklere ve işlevlere sahip olan hücreler içermelidir. Tiroidin asıl hücreleri özel bir organizasyonla bir araya gelerek follikül adı verilen bir birim oluştururlar (Şekil 4 üst resim). Bu birimlerin bir araya gelmesi ise tiroidin temel yapısını oluşturur (Şekil 4 alt resim). Dolayısıyla bu hücreler folliküler hücresi veya tiroit hücresi olarak bilinir. Bu organizasyon içinde yer alan iki hücre tipi daha vardır. C hücreleri (parafolliküler hücre) ve Hürthle hücresi olarak adlandırılan bu hücreler tiroit hücreleri arasında az sayıda ve dağınık halde bulunurlar.
Şekil 4 : Tiroidin temel yapısı
TİROİDİN İŞLEVİ
NOT: İşlev kelimesinin tıp dilindeki karşılığı fonksiyon kelimesidir. Bu elektronik sayfada işlev kelimesi yerine bazen fonksiyon, bazen görev, bazen de çalışma sözcükleri de kullanılacaktır.
Lacivert renkli ve altı çizili kelimeler tıklandığında o konu ile ilgili bilgilere ulaşılacaktır.
Tiroidin ürettiği hormonlar ve diğer yapılar
Tiroidin yapı ve işlevinin düzenlenmesi
TSH ile T3, T4 hormonları arasındaki ilişki
TİROİDİN ÜRETTİĞİ HORMONLAR VE DİĞER YAPILAR
Tiroit bir iç salgı bezi olup temel işlevi, kısaca T3 ve T4 adı verilen hormon üretmesi ve kana salmasıdır. Ayrıca, tiroit hücrelerinde kana az miktarda salınan ve tiroglobulin adı verilen bir protein de yapılır. T3 ve T4 hormonları tiroglobulin üzerinde üretildikten sonra tiroglobuline bağlı olarak önce tiroitte depo edilir ve gerektiğinde tiroglobulinden ayrılarak kana geçer. Diğer yandan tiroidin parafollikül hücrelerinde kalsitonin adı verilen hormon üretilir ve kana salınır. Ancak tiroidin işlevi dendiğinde temel olarak T3 ve T4 hormonlarının üretimi ve kana salınması anlaşılır.
Tiroit gibi hormon üreten organlar (endokrin organ) ile ilgilenen tıp dalları endokrinoloji ve endokrin cerrahisi olarak adlandırılır.
T3 VE T4 HORMONLARIN YAPISI
Tiroit tarafından üretilen T3 ve T4 hormonları da bir tür protein olup temel yapısında tirozin adı verilen bir aminoasit bulunur. Başta TSH olmak üzere bir çok faktörün etkisi ve oldukça karmaşık işlemler sonucunda tirozin'e 3 tane iyot eklenerek T3, 4 tane iyot eklenerek T4 hormonu üretilmiş olur. T3 ve T4'ün büyük kısmı kanda proteinlere bağlı olarak taşınırken az bir kısımı ise serbest halde dolaşır ve bunlara serbest T3 (sT3 yada FT3), serbest T4 (sT4 yada FT4) adı verilir.
T3 VE T4 HORMONLARININ GÖREVİ
Tiroitte üretilen ve kana salınan T3 ve T4 hormonları hemen tüm vücut hücrelerine ulaşırlar ve bu hücrelerde metabolizma adı verilen olayları düzenlerler. Böylece büyüme dahil vücutta bir çok işlevin sağlıklı bir şekilde yürümesi sağlanır. Dolayısıyla bu hormonların kan düzeyi normalden düşük veya yüksek olduğunda tiroidin işlevsel bozuklukları olarak adlandırılan metabolizma bozuklukları ortaya çıkabilir.
TİROİDİN İŞLEV VE YAPISININ DÜZENLENMESİ
Organların gerek işlevi gerekse yapısının korunabilmesi için bir çok faktör devreye girer. Tiroit için temel faktör kısaca TSH olarak yazılan tiroit uyarıcı hormon adı verilen bir hormondur. Tiroit üzerinde etkili olabilen diğer faktörler oldukça karmaşık olup bu konuda değinilmeyecektir.
TSH: beyinin özel bir bölgesinde (hipofiz; pitüiter) üretilir ve kana salınarak tiroit hücrelerine ulaşır. TSH, tiroidi uyaran bir hormon olup bir yandan T3 ve T4 hormonlarının üretilmesini ve salgılanmasını kontrol ederken diğer yandan tiroit hücrelerinin çoğalmasını ve büyümesini sağlayan sinyaller taşır.
TSH İLE T3, T4 ARASINDAKİ İLİŞKİ
TSH ile T3 ve T4 arasında özel bir ilişki vardır. Buna göre kanda T3, T4 yükseldiğinde beyine giden sinyaller TSH üretimini azaltır. TSH azalınca tiroitte T3, T4 üretimi azalır ve kana daha az hormon salınarak artmış olan kan hormon düzeyi normale döndürülmeye çalışılır. Tersi durumda; kanda T3, T4 azalınca bu sefer beyine giden sinyaller TSH üretimini arttırır. Artan TSH, hem tiroidin büyümesine hemde tiroitte hormon üretiminin artmasına yol açarak kana fazla hormon geçmesine ve düşük olan kan hormon düzeyinin normale dönmesine olanak sağlar. Değinilen bu ilişki çeşitli nedenlerle aksayabilir ve sonuçta tiroidin işlevsel bozuklukları ve / veya guatr ortaya çıkabilir